Inleiding theorie en geschiedenis van de levensbeschouwing

Code
B1-ZIN1
Soort
Cursus
Studielast
7,5 ECTS
Voertaal
Nederlands
Periode
Periode 1 2023-2024, Periode 1 2024-2025
Coördinator
Laurens ten Kate

Omschrijving

Dit studieonderdeel vormt het openingsvak van de bachelor in het eerste jaar. Bij de net aangekomen studenten wordt de basis gelegd voor kennis van en inzicht in de verschillende levensbeschouwelijke thema’s en stromingen die in de humanistiek een rol spelen. Tegelijkertijd vormt het vak een stevige inleiding in de religiestudies, de cultuurgeschiedenis en de godsdienstfilosofie. 

In de twee openingsweken wordt de vraag gesteld: wat is humanisme?, en wordt deze vraag tegen de achtergrond van de westerse geschiedenis van een mogelijk antwoord voorzien. Daarbij staat de historische overgang van ‘mythos’ naar ‘logos’ centraal, wordt ingegaan op een centraal cultuurhistorisch begrip, dat van de ‘axiale wending’, en maakt de student (S) kennis met de theorie en geschiedenis van de levensbeschouwing: Wat is een levensbeschouwing, wat is religie? En wat zijn religiewetenschappen? Het bekende model van Ninian Smart, waarin hij zeven dimensies van levensbeschouwing onderscheidt, zal hierbij mede centraal staan. 

Vervolgens verdiept S zich in de verschillende betekenissen van het humanisme door de westerse geschiedenis heen, tot in de huidige tijd: zo verschijnt het begrip ‘humanisme’ soms als wereldbeeld of levensbeschouwing, soms als beschavingsideaal, dan weer als persoonlijke levensstijl of als politieke beweging van emancipatie. 

Daarna concentreert S zich op de drie religieuze tradities die op de westerse cultuur hun stempel hebben gedrukt: de joodse, christelijke en islamitische traditie. Deze religieuze ‘configuraties’ worden telkens vergeleken met het humanisme. Ze worden eerst behandeld vanuit hun verhaaltradities, in het bijzonder hun scheppings- en oorsprongsverhalen, en de invloed die deze oerverhalen nog steeds hebben op ons beeld van de mens, van de natuur, van goed en kwaad en man en vrouw. Vervolgens is er aandacht voor de theologie van deze religies, voor hun sociaal-politieke geschiedenis tot in de huidige tijd, en voor hun relatie met kunst, literatuur en muziek. 

Het boek 25 Eeuwen theologie. Teksten en toelichtingen, mede geredigeerd door Laurens ten Kate en met bijdragen van Abdelilah Ljamai, zal hier de rode draad zijn. Daarnaast lezen we delen van het boek Vrij(heid) van religie en van het boek God, iets of niets?

Soms zullen er ‘uitstapjes’ gemaakt worden naar oosterse religies en levensbeschouwingen, zoals het boeddhisme. 

Leerdoel

Na afloop van deelname aan B1-ZIN1: Inleiding Theorie en Geschiedenis van de Levensbeschouwing volgens de eisen heeft de student (S):

  1. Kun je in eigen woorden weergeven wat de verschillen en wat de overeenkomsten zijn tussen de begrippen levensbeschouwing en religie, zoals onderzocht binnen de wetenschapsdiscipline humanistiek (eindtermen 1a, 1b).
  2. Kun je de verwevenheden en verschillen tussen enerzijds het humanisme in zijn diverse historische gestalten en anderzijds de monotheïstische ‘erfenis’ van onze cultuur benoemen en analyseren, de kernkwesties binnen de monotheïstische godsdiensten in eigen woorden weergeven en toelichten, en uitleggen op welke manier monotheïsme en godsdienstkritiek samenhangen (eindtermen 1a, 1b, 3a).
  3. Kun je één van de kernbegrippen van de humanistiek: zingeving, omschrijven, tegen de achtergrond van de geschiedenis van humanisme en monotheïsme, en uitleggen welke centrale betekenis verbeelding heeft bij zingevingsprocessen in de huidige samenleving (eindtermen 1a, 1b, 3a en 3b).
  4. Kun je de ideeën van de behandelde levensbeschouwelijke, filosofische en wetenschappelijke denkers en hun historische en culturele situering beschrijven, met elkaar vergelijken en de verschillen en overeenkomsten beredeneren (eindtermen 3a, 3b, 4a).
  5. Kun je de diverse met elkaar contrasterende visies op het humanisme in relatie tot de religieuze en ethische tradities van onze cultuur benoemen, met elkaar vergelijken en analyseren (eindtermen 2b, 4b).
  6. Kun je een helder, logisch en argumentatief verdedigbaar betoog opzetten over de stof, waarbij je taalgebruik voldoende helder is om de kernbegrippen goed te definiëren en operationaliseren (eindterm 4a).

Entreevoorwaarden

Geen

Literatuur

AuteurTitelPrijsISBNVerplichtExterne url
Ibn TufaylEen filosofische allegorie uit Moors Spanje€ 17,50978-90-5460-054-1Ja
Kate, L. ten en M. Poorthuis (red.)25 eeuwen theologie. Teksten en toelichtingen€ 39,50978-94-6105-930-7Ja
Smedes, T.God, iets of niets? De postseculiere samenleving tussen geloof en ongeloof€ 19,95978-94-6298-313-7Ja
AverroësGeloof en wetenschap in de islam: Averroës' ‘Het beslissende woord’€ 19,9590-77070-75-3Ja
Kate, L. tenSacraliteit en seculariteit. Over de complexe relatie tussen humanisme en religie€ 21,95978-90-5718-455-0Ja

Opmerkingen

Levensbeschouwelijke, arbeidsmarktgerichte en academische vorming

Dit studieonderdeel is vooral (1) levensbeschouwelijk en (2) academisch van karakter. De student krijgt een brede vorming op religiewetenschappelijk, cultuurfilosofisch en -historisch gebied.

  1. Bronnen en herbronnen zijn sinds de Renaissance typisch voor humanisme, als ook voor de monotheïstische religies, m.n. het christendom;
  2. voorts wordt in dit studieonderdeel ervaren dat kennis gesitueerd en contextueel is, en altijd het voorlopige resultaat is van wetenschappelijk en maatschappelijk debat.

Korte toelichting samenhang anderen onderdelen

Inhoudelijke samenhang:
De studenten verwerven in dit eerstejaars studieonderdeel elementaire kennis van de religiewetenschap, de filosofie en de geschiedenis en actualiteit van het humanisme – als deeldisciplines van de humanistiek –, die hun in staat stelt deze kennis in het vervolg van de opleiding uit te breiden, en te verbinden met andere deeldisciplines van de humanistiek en met relevante praktische toepassingen, in het bijzonder met betrekking tot zingevingskwesties. Directe samenhang is er met de module B1-ZIN2, waarin de student verder ingeleid wordt in de westerse filosofie, en in de relatie tussen filosofie en humanisme.

Didactische samenhang:
Tevens is er een parallelle samenhang met de ook in deze onderwijsperiode gegeven module Inleiding in de wetenschap (B1-ONDZ1), waarin onder meer je vaardigheid met academisch lezen en schrijven verder wordt ontwikkeld.

Werkvormen

Twee bijeenkomsten per week gedurende acht weken

  1. Eerste bijeenkomst
    hoorcollege
  2. Tweede bijeenkomst
    Werkgroep o.l.v. studentenassistent op basis van (1) kennisclips door de docenten, (2) huiswerkondersteuning in ItsLearning en (3) lees- en discussieopdrachten

Onderdeel van

TitelStudielast
Minor Humanistiek30 ECTS
Bachelor Humanistiek180 ECTS

Onderwijsvormen

  • Hoorcollege
  • Werkgroep

Docenten

NaamRol
Iris WierstraDocent
Abdelilah LjamaiDocent
Laurens ten KateCoördinator